Περιοδικό Φθιώτις 1956 

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΤΗΣ ΡΟΥΜΕΛΗΣ

Η ΦΘΙΩΤΙΣ ΦΡΑΓΚΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΗ

             Ύπό  ΔΗΜ. ΓΑΡΔΙΚΗ      

*Όταν ή Βυζαντινή Αυτοκρατορία έξησθένησε καί ή δύμαμίς της άρχισε νά ξεπέφτη, πλημμύρισε ή χώρα μας άπο επιδρομείς Λατίνους σταυροφόρους, πού κατά διαδοχικά κύματα είσέβαλλον καί έπαιρναν κάστρα καί τόπους, γιά φέου­δαρχική έγκατάστασι καί κατάκτησι, προς έκμετάλλευσιν. Σαν πέση το δέντρο, ό καθένας το κλαδεύει.

Τότε καί ή Φθιώτις αναταράχτηκε καί εδοκίμασε καταπιέσεις καί πικρίες, μέ πολλές παραξενιές καί ανευ προηγου­μένου.

Γιατί αύτοί οί κύριοι Λατίνοι σταυρο­φόροι, ξεκινώντας άπό χριστιανικά κράτη τής Εύρώπης, άπετέλουν Εταιρίας, συμ­μορίας νά είποΰμε, τυχοδιωκτών, πού κάθε μία, μέ τον δικό της τρόπο, είχε καί διαφόρους μεθόδους καί σκοπούς, γιά έκμετάλλευσι καί έπικράτησι.

Δι' αυτό, οσον καιρό έπεκράτησαν στην Ελλάδα — καί δέν ήταν λίγο, κάπου 200 χρόνια — ό καθένας άπ' αύτούς τούς σταυ­ροφόρους δούκας, βαρώνους κλπ. φρόν­τιζε νά πάρη οσο μπορούσε πιο πολλά καί στή μοιρασιά έδημιουργοΰντο φιλονεικίαι καί εμφύλιοι σπαραγμοί καί συγκρούσεις.

Καί δλα αύτά έγίνοντο εις βάρος τών εγχωρίων κατοίκων, οί όποιοι, μέ τρίζοντα δόντια καί σφιγμένη τήν καρδιά, υπο­μονητικά έδέχοντο τά κλωτσήματα τών σιδηροφράκτων ιπποτών.

Έτσι, σάν ήρθαν οί Φράγκο στήν Φθιώ­τιδα, περήφανοι, σοβαροφανείς καί σπου­δαίοι, μέ ύφος επιβλητικό, έστησαν τήν έδραν των στήν 'Τπάτη καί τής έδωσαν νέο ονομ,α, Νέαι Πάτραι.

'Εκοίταξαν νά 'ρθοΰν εις επαφήν μέ τάς εγχωρίους διοικητικάς καί έκκλησιαστικάς άρχάς του τόπου καί νά ψαρέψουν τάς ψυχικάς των διαθέσεις, ώς υποδούλων.

Οί "Ελληνες έφάνησαν κατ' αρχήν πρό­θυμοι εις άναγνώρισιν καί υποταγήν στούς νέους άφεντάδες, γιατί ένόμισαν πώς έχουν νά κάμουν μέ χριστιανούς καί εύγενικούς Ευρωπαίους. Άλλα καί μέ κάποια έπιφύλαξι, ώς πού νά ίδοΰν τάς προθέσεις των καί τον τρόπον οίοικήσεώς των.

Καί νά ο 'Έλλην, εύθύς έξ αρχής καί άπό τής πρώτης στιγμής τής ύποδουλώσεώς του στούς Φράγκους, κατάλαβε δτι επρεπε νά άντισταθή παθητικώς σέ διπλή βία τών κατακτητών, τήν ύλικήν καί τήν πνευματικήν.

Οί Φράγκοι άπέβλεπον εις τήν τελείαν υποταγήν τής κατακτηθείσης Φθιώτιδος καί τήν πνευματικήν άφομοίωσίν της μέ τούς Φράγκους, νά τούς φραγκέψουν τούς Ρουμελιώτες.

Καί τήν μέν πρώτην περίπτωσιν, τής υλικής βίας, αντιμετώπισαν ψύχραιμα καί παθητικά, τήν άνάγκην κάμνοντας φιλοτιμίαν, ώς υπόδουλοι νομοταγείς, σάν ραγιάδες. Καί τί μπορούσαν να κάμουν ; Πώς νά αντιμετωπίσουν τούς σιδηροφράκτους ίππότας ; Μέ τις σφεντόνες — το μόνο δπλο πού είχαν ;

Έπλήρωναν τούς φόρους, πού τούς επέβαλαν, έτέθησαν εις τήν διάθεσίν των αύτοί καί τά ζώα των, εις άγγαρείας καί εργασίαν κρατικής άνάγκης καί έδωσαν τά παιδιά των στρατιώτες σέ ύποχρεωτική θητεία. Πράγμα πού δεν συνέβαινε κατά τήν βυζαντινήν εποχήν. Γιατί οί "Ελληνες αύτοκράτορες, καί ίδία ο Ιου­στινιανός, πρός αΰξησιν τών πόρων του κράτους, έπαιρνε άπό τούς στρατευσίμους χρήματα, άντισηκώματα.

'Αλλά τήν δευτέραν περίπτωσιν, της πνευματικής βίας πρός άφομοίωσιν, ή Φθιώτις τήν άντιμετώπισε άνδρίκεια, χω­ρίς δουλοφροσύνην καί πεισματικά. Γι' αύτό καί αί προσπάθειαι τών Φράγκων εις τήν τριπλήν πνευματικήν ύποδούλωσιν άπέβησαν άκαρποι.

Ή γλώσσα, τό δίκαιον καί ή θρησκεία έτηρήθησαν άμετάβλητα. Καί τοΰτο, γιατί στήν ψυχήν-του "Ελληνος άρχισε νάξαναγεννιέται ή έως τότε σβησμένη εθνική συνείδησις.

Αρχίζουν οί Φράγκοι νά κάμνουν τον πρώτον κύκλον τής άφομοιωτικής προσπαθείας, νά απαγορεύσουν τήν έλληνικήν γλώσσαν. "Εκλεισαν, δπου ή σαν, τά ελληνικά σχολεία. Καί που ήσαν τέτοια σχολεία ; Μόνον στάς Ν. Πάτρας, τήν πρωτεύουσα, στήν δευτερεύουσα πόλι τό Ζητούνι καί στό Γαρδίκι.

"Ανοιξαν δικά τους σχολεία με Λα­τίνους ιερωμένους καί προσεκάλεσαν νά μαθητεύσουν είς αύτά, Ελληνόπουλα. Δεν έδείχθη ένδιαφέρον, ουτε καί προθυμία πρός μαθήτευσιν. Καί, αν πήγαν μερικά παιδιά τών προεστών καί άρχόντων, έστω καί γιά τά μάτια, έδειξαν αδυναμίαν εις μάθησιν. Έφάνησαν δτι ήσαν ανεπίδεκτοι μαθήσεως.

"Εβγαιναν διαγγέλματα καί άνακοινώσεις, γραμμένα είς γαλλικήν, λατινικήν ή ίταλικήν γλώσσαν. "Ολοι τά άγνόησαν, κανείς δεν τά πρόσεχε.

Ως πού άναγκάστηκαν οί Φράγκοι νά παραιτηθούν άπό κάθε προσπάθειαν γύρω στήν άφομοίωσιν τής γλώσσης καί νά φροντίσουν οί ίδιοι νά μάθουν ολίγα έλληνικά, γιά νά συνέννοόυνται .καί νά γράφωνται αί διαταγαί των στήν ελλη­νική γλώσσα.

Ό δεύτερος γύρος ενεργειών τών Φράγ­κων ήταν τό δίκαιον. Πώς νά ρυθμίσουν τάς σχέσεις μεταξύ των, δημοσίας καί ίδιωτικάς.

Πρός τοϋτο ήθελαν οί Φράγκοι νά επι­βάλουν τούς ίδικούς των άγράφους νόμους. Τούς έγραψαν καί τούς έκωδικοποίησαν, μέ πρότυπο τάς Άσσίζας του σταυροφορικου Βασιλείου τής 'Ιερουσαλήμ καί της Κύπρου, ώς άναφέρει ό ιστορικός του "Εθνους.

Οί "Ελληνες δέν τούς άνεγνώρισαν, δέν τούς παρεδέχθησαν. "Εκαμναν τή δουλειά τους δπως ήξεραν άπό τούς βυ­ζαντινούς νόμους. Εις κάθε προσπάθειαν τών Φράγκων πρός συμμόρφωσιν, άνθίσταντο σθεναρώς, μέ άποτέλεσμα νά άποτύχη καί ή προσπάθεια πρός άφομοίωσιν του δικαίου.

Ήναγκάσθησαν οί Φράγκοι νά προσαρμοσθοΰν πρός τό εγχώριον δίκαιον, δπως είχε ρυθμισθή τούτο άπό τούς Βυζαντι­νούς.

"Ηθελαν οί Φράγκοι νά φορέσουν τον "Ελληνα, καί μάλιστα τόν Ρουμελιώτην, τόν άτόφιο, τόν ντόμπρο καί φιλότιμον, έμποτισμένον άπό παραδόσεις πολλών γενεών, ένα ροΰχο έτοιμο, ραμμένο χω­ρίς μέτρα, ανεφάρμοστο στό σώμα τουΤ στήν ιδιοσυστασία του.

Έρχόμεθα τώρα είς τόν τρίτον γΰρον άφομοιωτικής πνευματικής ένεργείας τών Φράγκων, τήν θρησκείαν. Ζήτημα τό όποιον έπλήγωνε καίρια καί έθιγε τις εύγενέστερες χορδές τής καρδιάς του Έλληνος.

Γύρω στή θρησκεία του ο ύπόδουλος "Ελλην αισθανόταν δτι ζή καί σ' αύτήν έστήριζε τήν όντότητά του, τήν υπαρξίν του ώς "Ελληνος χριστιανού. Τήν ήσθάνετο καί τήν κρατούσε μέσα στήν ψυχή του σάν ιερό καί άγιο φυλαχτό τής ύπάρξεώς του καί προστατευτικό κάλυμμα τής έθνικής του συνειδήσεως.

Διά τό έκκλησιαστικό ζήτημα, δλαι αι σταύροφορικαί, Έταιρίαι πού έπέδραμαν στήν Ελλάδα, ύπό τόν πνοήν πάντοτε καί του Πάπα τής Ρώμης, αρχηγού τής Δυτικής Εκκλησίας, είχαν ώς πρώτον σύνθημα τήν υποταγήν τής Ορθοδόξου Ανατολικής Εκκλησίας... -

Καί δι' αυτό, όταν οί Φράγκοι κατέλα­βαν τήν Φθιώτιδα, έφεραν Λατίνον αρ­χιεπίσκοπον, μητροπολίτην Ν. Πατρών, κεφαλήν τής Εκκλησίας. Εις αυτόν επρεπε νά δηλώσουν υποταγήν, ό 'Έλλην αρχιε­πίσκοπος Ν. Πατρών καί οί επίσκοποι Ζητουνίου καί Γαρδικίου, μέ όλον τόν κλήρον τής Όρθοδόξου Ανατολικής Εκ­κλησίας. .

'Η Ελληνική Εκκλησία εκ τούτου ύπέστη μεγίστην ταπείνωσιν. Έθεωρεΐτο ύπό τών Φράγκων ώς άνεκτή μόνον α'ίρεσις σχιματικών, υποκειμένων εις το έλεος του νικητοϋ. Τήν άνοχήν αυτήν έδειχνε μέ προσχηματική τάχα. εύλάβεια άπό άνάγκη καί διά τό ίδιο του συμφέρον.

Καί καθώρισαν τυπικόν τρόπον, γιά τή δήλωσι υποταγής τής ελληνικής Εκκλησίας εις τήν λατινικήν Νά ομο­λογήσουν καί νά άναγνωρίσουν τόν Πάπαν πρώτον αρχιερέα καί αυτόν νά μνημο­νεύουν στή λειτουργία. Ή ομολογία καί ύπόσχεσις ύπακοής έπρεπε νά δίδεται διά χειραψίας. Έβανε τά χέρια τού ό 'Έλλην ιερωμένος μέσα στα χέρια του Λατίνου· αρχιεπισκόπου, άκάλυπτος καί μέ βαθεΐαν ύπόκλισιν, ώς αναφέρει ό ιστο­ρικός Βουρτσέλας στή Φθιώτιδα .

Αύτήν τήν ομολογίαν διά χειραψίας τήν έλεγαν οί μέν Λατίνοι « χειραγωγίαν προς υποταγήν εις τήν Ρωμαϊκήν Εκκλη­σίαν », οί δέ 'Έλληνες μέ μεγάλη, τους πικρία « χειροδοσίαν . εις. βαθμόν εύπειθείας καί ύποδουλώσεως», άσφαλές εχέγ­γυον δουλωτικής ύποκλίσεως.

Έδώ τά πράγματα έσφιξαν πολύ. Αί σχέσεις κατακτητοϋ καί υποδούλων Ελ­λήνων τράχεψαν, έφτασε "τό χτένι στον κόμπο, εφθασαν σε κρίσιμο σημείο.

Καί ό μέν 'Έλλην . άρχιεπίσκοπος τών Ν. Πατρών ξεγελάστηκε στήν αρχή, άπό σύγχυσι πού δημΐουργήθηκε γύρω στις προσπάθειες του Πατριάρχου καί του Πάπα προς ένωσιν -τών Εκκλησιών, καί' έδωσε έγγραφον,δήλωσιν υποταγής. 'Αλλα ΰστερα άπό λίγο άπαρνήθηκε; την υποταγήν καί δίέκοψε κάθε σχέσίν με ταν Λατίνον αρχιεπίσκοπον. Οί επίσκοποι καί ό λοιπός κλήρος τής Φθιώτιδος άρνήθηκαν απ'.αρχής νά .κάμουν τήν δήλωσιν υποταγής διά χειραψίας.

Οί Φράγκοι, ,ώς, αντίποινα καί προς εξαναγκασμόν, έκαμαν μήτρόπολιν εις Ν. Πάτρας καί επισκοπήν εις Λαμίαν, λατινικάς, αί όποιαι καί δεν έλειτούργησαν.. Έκλεισαν προσωρινώς τάς έλληνικάς έκκλησίας καί εθεώρησαν τούς ορ­θοδόξους κληρικούς· είς άργίαν, τόν δέ επίσκοπον του Ζητόύνίόυ, ως πρωτοστατοΰντα εις τήν άντίστασιν διέταξαν νά άποτραβηχθή εις μοναστήρι τής Φθιώ­τιδος.

Τότε ό 'Έλλην έπίσκοπος Σάββας του Ζητουνίου εϊδε καί άπόειδε καί, μπρος στήν εξευτελιστικήν ταπείνωσι πού τώκαμαν, ξέσπασε σέ μίσος κάί έκδίκησιν κατά τών Λατίνων καί, κατά τό έτος 1392, προτίμησε νά άλλάξη υπηκοότητα, σάν νά είποΰμε μοιραίαν υποταγήν, ώς τήν καλλίτερη.

. Προσεκάλεσε τόν Έβρενόν μπέην, αρ­χηγόν . τουρκικοΰ στρατού κατέχοντος τήν 'Ανατολικήν Θεσσαλίαν, καί κατέλαβε τό Ζητούνι καί τήν περί τάς Νέας Πάτράξ χώραν.

Καί τώρα, τελειώνοντας τήν σύντομον αύτήν ίστορικήν. άφήγησίν μας. καί κά μνοντας άπολογισμόν, ας δοΰμε πόιές ήσαν αί επιδράσεις των στο διάστημα τής κυριαρχίας των στήν Φθιώτιδα ;

Βρίσκουμε ότι μάς άφησαν μερικές λέξεις λατινικές, πού καί σήμερα κατά συνήθειαν μεταχειριζόμεθα : καπέλλο- κάππα - κουμπάρε - άντίο κλπ.

Μας έκαμαν όμως αθελά των καί ένα μεγάλο καλό ! Μέ τό να παίρνουν ύποχρεωτίκώς 'Έλληνας οτρατιώτας καί νά τόύς εκπαιδεύουν στρατιώτικώς εις τήν χρήσιν τών όπλων καί γενικήν άσκησιν, έγιναν οί προπονηταί μας καί μας προε­τοίμασαν γιά ενδεχόμενη ένοπλο άντίστασι, όταν ή άνάγκη τών πραγμάτων τό καλοΰσε.

Άπ' αυτούς τούς προγυμνασμένους μαχητάς ήταν εκείνοι πού, μέ τόλμη καί αυτοπεποίθησή κατά τήν Τουρκοκρατίαν, πήραν το τουφέκι καί πετάχτηκαν στο βουνό, νά γίνουν Κλέφτες.

'Έτσι σχηματίστηκε ό πρώτος πυρήν τής ένοπλου άντιστάσεως, πού μέ τήν έςέλιξί του άργότερα καί κατά τήν προε­παναστατική περίοδο έθαυματούργησε καί πρωτοστάτησε στην απελευθέρωσή της πατρίδος.

Κρατήθηκε η ορθογραφία καί τό συντακτικό από τό πρωτότυπο