Πάντοτε οι άνθρωποι μαγευόταν με την ιδέα ότι θα μπορούσανε με μία χρονομηχανή να ταξιδέψουνε στο παρελθόν. 

Σήμερα θα κάνουμε ένα τέτοιο ταξίδι 500 χρόνια πίσω, σε ένα μικρό χωριό της σκλαβωμένης τότε Ελλάδας, και θα γνωρίσουμε τους κατοίκους του, τις ασχολίες τους και τις σχέσεις τους με τους Οθωμανούς κατακτητές.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή…. 

Πριν μερικά χρόνια, μια εταιρία από την Βουλγαρία αγόρασε από την Τουρκία ένα μεγάλο φορτίο χαρτιού για ανακύκλωση. Κατά την φάση της πολτοποίησης κάποιος παρατήρησε ότι στα παλιά χαρτιά υπήρχαν επιγραφές με αραβικούς χαρακτήρες. Πήρε κάμποσες σελίδες και τις έδειξε σε έναν γνωστό του καθηγητή ιστορίας. Η συνέχεια ήταν συνταρακτική. Τα κείμενα ήταν από το αρχείο των σουλτάνων της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και αναφέρονταν σε απογραφές και φορολογίες περιοχών και κατοίκων.

Αμέσως σταμάτησαν την πολτοποίηση των υπολοίπων εγγράφων και ξεκίνησε μια εκτενής μελέτη και μετάφραση, όσων κειμένων σωθήκανε και είχαν ενδιαφέρον για την ίδια την Βουλγαρία. Από αυτή την τυχαία ανακάλυψη, διασώθηκαν και αρκετά αρχεία για την υπόδουλη τότε Ελλάδα. Τα κείμενα όλα ψηφιοποιήθηκαν και βρίσκονται πλέον στη διάθεση των ερευνητών.

Στα χέρια μας λοιπόν βρέθηκε αντίγραφο (ΤΤ-105) από την αναλυτική απογραφή της σημερινής Φθιώτιδας, του έτους 1521. Το κείμενο είναι γραμμένο στην οθωμανική γραφή με αραβικούς χαρακτήρες και φυσικά για να διαβαστεί απαιτεί ιδιαίτερα εξειδικευμένη γνώση.

Είμαστε λοιπόν διπλά τυχεροί γιατί, α) από ένα τυχαίο γεγονός διασώθηκαν τα αρχεία και β) γιατί, από άλλο τυχαίο γεγονός γνώρισα τον κύριο Καλαβέσιο Γεώργιο που είναι άριστος γνώστης της οθωμανικής γραφής και κατάφερε να μας κάνει τις μεταφράσεις των κειμένων.

Ας ξεκινήσουμε λοιπόν το ταξίδι μας στο χρόνο κι ας βάλουμε την χρονομηχανή 500 χρόνια πίσω, στο έτος 1521 !!!

Έχουν περάσει 68 χρόνια από την άλωση της Πόλης. Βρισκόμαστε σε ένα μικρό χωριό στις πλαγιές της Οίτης. Πάνω από το χωριό δεσπόζει η κορυφή του Γουλινά και λίγο πιο κάτω βρίσκονται αρχαία ερείπια που οι ντόπιοι τα λένε Ελληνικά. Τα είχαν χτίσει οι παλιοί Έλληνες στις εποχές της δόξας τους.

Οι παππούδες διηγούνται στα εγγόνια τους ιστορίες για τον Αυτοκράτορα και την μεγάλη ελληνική Πόλη που έπεσε στα χέρια των βάρβαρων Τούρκων. Ιστορίες που οι ίδιοι έζησαν καθώς κάποιοι έμποροι από το χωριό τους είχαν ταξιδέψει πριν 70 χρόνια στην Πόλη και είδαν με τα ίδια τους τα μάτια, τα λαμπρά παλάτια του αυτοκράτορα Παλαιολόγου, άναψαν ένα κερί στην μαγευτική Αγιά-Σοφιά και περιπλανήθηκαν στα στενά της Βασιλεύουσας θαυμάζοντας περίλαμπρα κτίρια, και  μαγευτικούς κήπους. Όμως αλοίμονο !! Όλα αυτά χάθηκαν και ο σκληρός κατακτητής σκλάβωσε όλη τη χώρα και μαζί και το μικρό χωριό μας.    

Είμαστε λοιπόν στο 1521 και ξεκινάει μια ακόμη μέρα στο σκλαβωμένο χωριό. Οι άντρες ξυπνάνε νωρίς  για να πάνε άλλοι στα χωράφια τους κι άλλοι να βγάλουν για βοσκή τα ζωντανά τους. Οι γυναίκες ετοιμάζουν το φαγητό και τα παιδιά παίζουν αμέριμνα στους δρόμους του χωριού.  Κάποιοι νεαροί παίρνουν τα ακόντια και τα τόξα τους να πάνε για κυνήγι (ναι καλά διαβάσατε στο χωριό δεν υπήρχαν πυροβόλα όπλα βρισκόμαστε στο 1521).

Κάποια στιγμή ακούγεται ο καλπασμός αλόγων και ο δυνατός ήχος μιας σάλπιγγας.  Ερχονται Τούρκοι στο χωριό ακούστηκαν οι τρομαγμένες  φωνές των παιδιών.

Σε λίγη ώρα εμφανίστηκαν στην πλατεία κάποιοι Τούρκοι αξιωματούχοι με τις πολύχρωμες στολές τους και τα λάβαρα του σουλτάνου.  Ο μεταφραστής κάλεσε όλους τους ενήλικες κατοίκους του χωριού να έρθουν στην πλατεία. Ο τούρκος αξιωματικός ξεκίνησε να μιλάει και ο δραγουμάνος μετάφραζε στα ελληνικά. 

             «Ο μεγάλος σουλτάνος μας, Σουλεïμάν ο Μεγαλοπρεπής, διέταξε να γίνει απογραφή σε όλη την αυτοκρατορία, θέλει να ξέρει πόσα χωριά υπάρχουν, πόσοι κάτοικοι ζούνε σε κάθε χωριό και ποια είναι τα ονόματά τους! Επίσης ήρθε η ώρα να πληρώσετε όλοι τους φόρους σας, ώστε να απολαμβάνετε την προστασία του σουλτάνου μας»

Οι χωρικοί μην μπορώντας να κάνουν κι αλλιώς υπάκουσαν.  Στήθηκε πρόχειρα ένα τραπεζάκι στην πλατεία κάτω από την σκιά του πλάτανου και κάθισε ο γραφέας με τα σύνεργά του, άπλωσε τα χαρτιά του πήρε το φτερό με την πένα, την βούτηξε στο μελάνι και ξεκίνησε να γράφει. Δεν έγραφε με γράμματα που γράφανε και οι γραμματιζούμενοι του χωριού, ο παππάς κι ο πρόεδρος, αλλά ζωγράφιζε κάτι μαγκουρίτσες που κανείς δεν μπορούσε να καταλάβει. Επίσης έγραφε ανάποδα, από δεξιά προς τα αριστερά.

Ξεκίνησε λοιπόν ο γραφέας να ρωτάει κι ο δραγουμάνος να μεταφράζει:

• Όνομα χωριού;
• Φτέρη Γιάννη
• ΙFTERI YANI λέει ο τούρκος. (Γιατί οι τούρκοι δυσκολευότανε να πούνε στην αρχή της λέξης τα δύο σύμφωνα Φ+Τ και έβαζαν μπροστά το Ι ώστε να τους είναι πιο εύκολα να το προφέρουν).

Ξεκινάει λοιπόν και γράφει (τα βάζουμε με λατινικούς χαρακτήρες ώστε να μπορούμε να διαβάσουμε το πρωτότυπο κείμενο,  και ακολουθεί μετάφραση στα Ελληνικά)

 KARYE İYİFTERİ YANİ MÜFREZ-İ KARYE-İ KAMYANA HARİC EZ DEFTER TABİ’-İ BADRA

(Χωριό Φτέρη Γιάννη, διαχωρισμένο από το χωριό Καμιανά (Καμπιά). Εκτός καταστίχου. Ανήκει στην Πάτρα-Υπάτη)

Ήταν η πρώτη απογραφή που το χωριό ΦΤΕΡΗ καταγραφόταν ως ανεξάρτητος οικισμός. Στην προηγούμενη καταγραφή είχε συμπεριληφθεί στο γειτονικό χωριό που αναφέρεται ως ΚΑΜΥΑΝΑ,  Καμγιανά και σήμερα έχει αλλάξει λίγο η προφορά του και έγινε: Καμγιανάà Καμγιάà Καμπιά.

Στη συνέχεια ξεκίνησαν την απογραφή πηγαίνοντας από σπίτι σε σπίτι. Η σειρά των ονομάτων, μας δείχνει σε γενικές γραμμές και την δομή του χωριού.

Ξεκίνησαν από  δύο σπίτια που ήταν στην άκρη του χωριού, που μάλλον οι υπόλοιποι συγχωριανοί τους, τους αντιμετώπιζαν με αντιπάθεια και περιφρόνηση. Εκεί κατοικούσαν δύο από τις φτωχότερες οικογένειες που για να μην φορολογούνται πολύ, είχαν επιλέξει να αλλαξοπιστήσουν, να τουρκέψουν δηλαδή και να απαρνηθούν την θρησκεία των πατεράδων και των παππούδων τους. Όταν κάποιος χριστιανός αλλαξοπιστούσε, οι Τούρκοι του αλλάζανε το όνομα ώστε να αποκοπεί εντελώς από την χριστιανική του καταγωγή.     

Ρωτούσε ο δραγουμάνος τα ονόματα και ο γραφέας σημείωνε:

1- MUSTAFA BİN ABDÜLLAH BENNÂK (Μουστάφα, του Αμπντουλλάχ Μπεννάκ)

2- HACİ BİN ABDÜLLAH BENNÂK (Χατζή, του Αμπντουλλάχ Μπεννάκ)

Σχόλιο: Αμφότεροι οι μουσουλμάνοι κάτοικοι είναι ντόπιοι εξισλαμισθέντες. Αυτό φαίνεται από το “πατρώνυμο” bın Abdüllah το οποίο ελάμβαναν σχεδόν άπαντες οι πρώτης γενεάς μουσουλμάνοι αποκοπτόμενοι έτσι από κάθε αναφορά του χριστιανικού τους παρελθόντος ακόμα κι από το χριστιανικό οικογενειακό τους επώνυμο. Ο όρος bennak προερχόμενος από το βυζαντινό “πινάκιον” σήμαινε πως οι προαναφερθέντες λόγω σχετικής ένδειας πλήρωναν ελάχιστο φόρο ή ενίοτε και καθόλου. Στη συγκεκριμένη περίπτωση πληρώνουν μισό φόρο 11 ασημένιων νομισμάτων (akçe) ετησίως ανά άτομο αντί για 22.

Στη συνέχεια ένα – ένα πέρασαν από όλα τα σπίτια του χωριού. Οι κάτοικοι, έλεγαν το όνομά τους στα ελληνικά και ο τούρκος γραφέας προσπαθούσε να αποδώσει στη γλώσσα του αυτά που άκουγε. Όμως η βαριά προφορά των χωρικών και η δυσκολία αποτύπωσης της προφοράς σε γραφή που είναι προσαρμοσμένη για άλλη γλώσσα, κάνουν αρκετά δύσκολη την καταγραφή. Βέβαια γνωρίζοντας πως προφέρονται τα ονόματα, έχουμε κάνει παρακάτω μια προσπάθεια απόδοσης των ονομάτων στα Ελληνικά. Οι χωρικοί  έλεγαν το όνομά τους όπως τους φώναζαν στο χωριό κι όχι το πλήρες βαφτιστικό που χρησιμοποιούμε εμείς σήμερα στα επίσημα έγγραφα. Επίσης ο γραφέας, ανάλογα με την προφορά του κάθε χωρικού μπορεί το ίδιο όνομα ή επίθετο να το άκουγε και να το έγραφε με διαφορετικό τρόπο έτσι αλλού γράφει Δανούσης κι αλλού Δανέσιας επίσης γράφει Βαλτασάρης αλλά και Βαλτασέρης.

1-   PRODAN  DULO (Πρόνταν Δούλος)

2-   YANİ  VALTASERİ (Γιάννης Βαλτασάρης)

3-   YANİ  PİÇALA (Γιάννης Πιτσάλας)

4-   DİMA  KALİĞA (Δήμας Καλλιγάς)

5-   LAZARİ  DANEŞA (Λαζαρής Δανούσιας)

6-   ANDRA  DANEŞA (Ανδρέας Δανούσιας)

7-   ANDRA  DANEŞA DİĞER (άλλος Ανδρέας Δανούσιας)

8-   TOMA  DANEŞA (Θωμάς Δανούσιας)

9-   TODERA  DANEŞA (Θόδωρας, Δανούσιας)

10-  KOSTA  DANEŞA (Κώστας Δανούσιας)

11-  SİMO  DANEŞA (Σίμος Δανούσιας)

12-  LEKA  DANEŞA (Λέκας-Αλέκος Δανούσιας)

13-  İSTEFANO  DOBROĞUSΤA (Στέφανος Ντομπρογούστας)

14-  NİKOLA  SURTİ (Νικόλας Σούρτης)

15-  DİMO  TOMA  DANUŞA (Δήμος Θωμά Δανούσιας)

16-  KOSTA  DANUŞ (Κώστας Δανούσης)

17-  İSTEMAD  VALTASARİ (Σταμάτης Βαλτασάρης)

18-  İSTEMAD  KALİĞA (Σταμάτης Καλλιγάς)

19-  TOMA  PAPA (Θωμάς Παππάς)

20-  KOSTA  BARKOMAΝA (Κώστας Μπαρκομανάς)

21-  KOSTA  TOMA (Κώστας Θωμάς)

BİVEHA (Χήρες)

22- BİVE  BARKOMANONA (Χήρα Μπαρκομάναινα)

23- BİVE  PAPADYA (Χήρα Παπαδιά)

Πριν δούμε την φορολογία, αξίζει να μείνουμε και να σχολιάσουμε τα ονόματα των κατοίκων της Φτέρης.

Κατ’ αρχήν παρατηρούμε ότι πρόκειται για ένα μικρό χωριό με 25 οικίες και όλοι οι κάτοικοι προέρχονται από 6-7 διαφορετικές οικογένειες. Τα 10 σπιτικά ανήκουν στην οικογένεια Δανούσια ή Δανέσια, 2 σπιτικά στην οικογενεια Καλλιγά και 2 στην οικογένεια Βαλτασάρη ή Βαλτασέρη. Οι περισσότεροι κάτοικοι φαίνεται να προέρχονται ή τουλάχιστον να έχουν συγγενείς από τα διπλανά χωριά, Καμπιά (οικογένειες Δανούσια, Καλλιγά και Ντομπρογούστα) και Παλιοβράχα (οικογένειες Βαλτασάρη και Παππά).  Επίσης από την σειρά της απογραφής μπορούμε να καταλάβουμε ότι οι συγγενείς με το όνομα Δανούσια έμεναν οι περισσότεροι στην ίδια γειτονιά που βρισκόταν κάπου στο κέντρο του χωριού.

Tο όνομα «Καλλιγά» προέρχεται είτε από την καλλίγκα (είδος μπότας) ή από το πετάλωμα των αλόγων (καλίγωμα) το πιο πιθανό είναι οτι αποτυπώνει το επάγγελμα της συγκεκριμένης οικογένειας.

Ενδιαφέρον έχει το πρώτο όνομα «PRODAN DULO» (Πρόνταν Δούλος). Εδώ ίσως έχουμε μια περίπτωση, ο συγκεκριμένος κάτοικος να ήταν πραγματικά δούλος ή να είχε πρόσφατα απελευθερωθεί και κρατούσε το παρατσούκλι Δούλος. Το όνομα PRODAN έχει Σλαβική καταγωγή  και σημαίνει «αυτός που έχει αγοραστεί», γεγονός που ισχυροποιεί την υπόθεση ότι μπορεί να ήταν δούλος.

Επίσης παρατηρούμε ότι αυτά τα επίθετα δεν υπάρχουν πλέον στο χωριό μας. Οι λόγοι είναι πολλοί:

• Έχουν περάσει 500 χρόνια από τότε δηλαδή περίπου 20 γενιές. Κάποιες οικογένειες μπορεί να μετανάστευσαν σε άλλη καλύτερη περιοχή. Να μην ξεχνάμε ότι η οθωμανική αυτοκρατορία ήταν τεράστια, περιελάμβανε τα Βαλκάνια, την βόρεια Αφρική και ολόκληρη την μικρά Ασία και την μέση ανατολή.
• Κάποιες άλλες οικογένειες μπορεί να έτυχε να γεννήσουν μόνο κορίτσια και να χαθεί το επίθετο.
• Κάποιοι άλλοι μπορεί να αφανίστηκαν από ασθένειες ή επιδρομές.
• Το πιο πιθανό βέβαια είναι κατά τη διάρκεια τόσων ετών, να άλλαξε το επίθετο, αν λάβουμε υπ’ όψιν μας ότι τα παρατσούκλια ακόμα και σήμερα πολλές φορές τα χρησιμοποιούμε πιο συχνά και από τα κανονικά ονόματα, ειδικά σε χωριά που υπάρχουν μεγάλες οικογένειες και συχνές συνωνυμίες.
• Και τέλος κάποιοι μπορεί να αλλαξοπίστησαν και κάποτε να έφυγαν από το χωριό που ήταν χριστιανικό ως ανεπιθύμητοι και επιπλέον δεν είχαν τη δυνατότητα να νυμφευθούν γυναίκες χριστιανές.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο 3^ος στην απογραφή που αναφέρεται ως YANİ PİÇALA (Γιάννης Πιτσάλας). (Ο τούρκος γραφέας το κατέγραψε όπως το άκουσε και φυσικά στην προφορά του τόπου μας το (ε) προφέρεται ως (ι) σήμερα λοιπόν θα γραφόταν ως  Πετσάλας).

Είναι το μόνο επίθετο που εξακολουθεί μετά από 500 χρόνια να υπάρχει ακόμη στο χωριό μας! Φυσικά δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν πρόκειται για την ίδια οικογένεια ή είναι κάποια συνωνυμία. Βέβαια και σε διπλανά χωριά υπάρχουν επίθετα που έχουν επιβιώσει μέχρι σήμερα.

Σημαντικό στοιχείο επίσης είναι ότι το χωριό έχει κρατήσει το ίδιο όνομα ΦΤΕΡΗ. Όπως επίσης και τα γύρω χωριά έχουν διατηρήσει τα ονόματά τους (ΚΛΩΝΙ, ΠΑΛΙΟΒΡΑΧΑ, ΚΑΜΠΙΑ, ΚΟΥΤΣΟΥΦΛΙΑΝΗ κλπ). Αυτό επιβεβαιώνει την πληθυσμιακή συνέχεια, δηλαδή την μόνιμη κατοίκηση των χωριών αυτών. Επιπλέον αποδεικνύει ότι οι νέοι κάτοικοι που κατά καιρούς μετοικούσαν στην περιοχή συναντούσαν εκεί τους ήδη μόνιμους κατοίκους και αφομοιωνόταν σ’ αυτούς, γιατί διαφορετικά θα είχαν μεταφέρει τα ονόματα των χωριών της πρώην πατρίδας τους (όπως έχει γίνει με τους πρόσφυγες από Πόντο και Μικρά Ασία) .  

        Β' μέρος

                              Στον καφενέ της παλιάς Φτέρης

• Ποιος είναι αυτός?
• Τον βρήκαμε λιπόθυμο εδώ πιο κάτω στην Μπαρκομάνταινα. Μάλλον έπεσε από το άλογο και χτύπησε.
• Περίεργα ρούχα φοράει.
• Ισως είναι ξένος κι έρχεται από κάπου μακριά.

Ακούω αυτόν τον διάλογο πάνω από το κεφάλι μου. Νοιώθω φοβερό πονοκέφαλο και βουίζουν τα αυτιά μου. Από τη προφορά των ανθρώπων καταλαβαίνω ότι είμαι κάπου στην Ρούμελη, κι ανοίγω με δυσκολία τα μάτια μου.

• Κοιτάξτε συνήλθε! Ξένε πως είσαι?

Κοιτάζω γύρω μου και βλέπω μια καλύβα με αχυρένια σκεπή και πλίθινους τοίχους. Στο χώρο υπάρχουν  4-5 τραπέζια χαμηλά (σοφράδες) με χαμηλά σκαμνάκια και μερικοί χωρικοί που κάθονται και με κοιτούν περίεργα. Το όλο σκηνικό μοιάζει να είναι από άλλη εποχή. Με δυσκολία ρωτάω: πού βρίσκομαι, τι έγινε?

• Στη Φτέρη είμαστε, σε βρήκαν τα παιδιά πεσμένο στον δρόμο από Παλιοβράχα και σε έφεραν στον καφενέ του χωριού, να μην σε βρουν τίποτα Τούρκοι. Πως σε λένε από πού έρχεσαι?

Προσπαθώ να καταλάβω τι έχει συμβεί, νομίζω το καλύτερο είναι να μην πω πολλά.

• Δεν θυμάμαι τίποτα, ζαλίστηκα από το χτύπημα και δεν μπορώ να θυμηθώ.

Ο γεροντότερος βάζει τα γέλια και λέει:

• Βάλτε του ένα ποτηράκι κρασί Φτεριώτικο και θα συνέλθει γρήγορα το παληκάρι.

Ο καφετζής φέρνει ένα πήλινο ποτήρι γεμάτο κρασί:

• Πιές αυτό, το φτιάχνω μόνος μου και βάζω μέσα ρετσίνι λυγαριάς που φέρνω από το Κλωνί. (*)

Δοκιμάζω, είναι το πιο αρωματικό κρασί που έχω πιεί!

• Τί έτος έχουμε?
• Α! εσύ έχεις χάσει τα λογικά σου τελείως! 1569 έχουμε.

Νοιώθω σαν να με χτύπησε κεραυνός. Δεν μπορώ να το πιστέψω, βρίσκομαι στην Φτέρη του 1569!!  

Κάθομαι στο σκαμνάκι και ξανακοιτάω τους χωρικούς. Ολοι ντυμένοι με φτωχικά ρούχα, φοράνε παπούτσια πρωτόγονα από δέρμα ζώου, τα χέρια τους ταλαιπωρημένα και τα πρόσωπά τους αξύριστα και τα μαλλιά τους μακριά κι αχτένιστα. Ο ένας ήταν παππάς και φορούσε ένα παλιό φθαρμένο ράσο. Ναι ήταν αλήθεια βρίσκομαι σέ άλλη εποχή. 

• Μιλήστε μου λίγο για το χωριό και σιγά σιγά θα θυμηθώ κι εγώ.

Ο παππάς παίρνει το λόγο και λέει:

• Εδώ τέκνον μου είναι η Φτέρη, ζούμε εδώ στα βουνά 35 οικογένειες, μακριά από τους Τούρκους και παρακαλάμε καθημερινά το Θεό να μας φυλάει από αυτούς τους βάρβαρους. Ευτυχώς έρχονται μόνο μια φορά το χρόνο, πληρώνουμε τους φόρους και φεύγουν χωρίς να μας πειράξουν. Ηταν εδώ πρίν δυό μέρες και έκαναν την απογραφή.
• Παπούλη μένουν εδώ καθόλου Τούρκοι ? ρώτησα με περιέργεια.
• Πρίν καμιά 50ριά χρόνια είχαν τουρκέψει δυό οικογένειες μα τους διώξαμε, εδώ είμαστε όλοι χριστιανοί, δεν χωράει τούρκος εδώ! Ολοι οι Τούρκοι ζουν στα καμποχώρια που έχουν τα τζαμιά τους και τους φυλάει ο στρατός. Αλλιώς θα τους είχαμε φάει.
• Εκεί που με βρήκαν τα παιδιά άκουσα πως λέγεται Μπαρκομάνταινα, από πού πήρε το όνομα?
• Από τους Μπαρκομανταίους που έμεναν εκεί. Ηταν μια οικογένεια πριν καμιά 50αριά χρόνια, αλλά δεν κάναν παιδιά, μόνο κορίτσια είχανε κι έτσι χάθηκε το όνομα από το χωριό.
• Οι άλλες οικογένειες μένουν από παλιά εδώ?
• Ναι οι περισσότεροι είναι παλιοί, το χωριό πριν 50 χρόνια είχε μόνο 20 οικογένειες και τώρα είμαστε πάνω από 35. Μας φυλάει ο Θεός! Μπορεί να ζούμε φτωχικά, όμως είμαστε καλά, δεν αρρωσταίνουμε, δεν έχουμε πολέμους και οι γυναίκες μας κάνουν πολλά παιδιά. Να έχω εδώ το χαρτί της απογραφής με τα ονόματα του χωριού, είχε λερωθεί, το αντέγραψαν οι Τούρκοι και πέταξαν το παλιό και το κράτησα.

Βγάζει από την τσέπη του ένα τσαλακωμένο φύλλο γραμμένο με οθωμανικούς χαρακτήρες και του ακουμπάει στο τραπέζι. Ο πρόεδρος του χωριού είναι γραμματιζούμενος και ξέρει να διαβάζει και τα οθωμανικά. Το παίρνει και μου μεταφράζει αυτά που γράφει:

 HAZİNE KETHÜDASI OSMAN VERİLUB İCMALA KAYD OLUNMASI

EMR-İ ŞERİFE İLE VASL İZERE KUYUD OLÜNDÜ (Κατεγράφη στο συνοπτικό κατάστιχο και εδόθη στον Οσμάν, επιστάτη του Θησαυροφυλακίου. Εξεδόθη με την άφιξη της Αυτοκρατορικής διαταγής.)KARYE-İ İFTERİ MÜFRΕZ ΑΝ KARYE-İ KAMYANA TÂBİ’-İ BADRACIK (Χωριό Φτέρη, διαχωρισμένο από το χωριό Καμυανά. Ανήκει στην Υπάτη)

 

1-İPSALİDA YORGİ (Ψαλίδας Γιώργης)

2-DİMO ANDRİYA (Δήμος Ανδρέα)

3-DİMO BERKAMARİ (Δήμος Περγάμαρης)

4-SOMA PROVATA (Θωμάς Προβατάς)

5-YANİ PROVATA (Γιάννης Προβατάς)

6-DİMO CARNO (Δήμος Τζάρνος) [2]

7-MİHAL KALİĞA (Μιχάλης Καλλιγάς)

8-LAZO YANİ (Λάζος Γιάννη)

9-YORGİ PİÇALO (Γιώργης Πιτσάλος)

10-MİHAL PİÇALO (Μιχάλης Πιτσάλος)

11-PULO KALİĞA (Πούλος Καλλιγάς)

12-DİMO İSTEMADİ (Δήμος Σταμάτη)

13-NİKOLA İSTEMADİ (Νικόλας Σταμάτη)

14-YANİ İSTEMADİ (Γιάννης Σταμάτη)

15-LEKA TODORA (Λέκκας Θόδωρα)

16-FRANKO KOMNO (Φράγκος Κόμνος)

17-KOSTA ANDRİYA (Κώστας Ανδρέα)

18-YANİ PAPASOMA (Γιάννης Παπαθωμάς)

19-İSTRADİGİ PAPASOMA (Στρατήγης Παπαθωμάς)

20-YANİ MAKRİYOR (Γιάννης Μακρυγιώρ[γης])

21-DİMİTRİ PROVATA (Δημήτρης Προβατάς)

22-NİKOLA KOZMA (Νικόλας Κοσμά)

23-NİKOLA DUKA (Νικόλας Δούκας)

24-YORGİ KOSTA (Γιώργης Κώστα)

25-MANOL KALİĞA (Μανώλης Καλλιγάς)

26-DANİL NİKOLA (Δανιήλ Νικόλα)

27-YANİ GÖN (Γιάννης Γκιώνης)

28-YORGİ DİMO (Γιώργης Δήμου)

29-ZETRO MİHAL (Ζήτρος Μιχάλης)

30-YORGİ MİHAL (Γιώργης Μιχάλη)

31-MİHAL DİMO (Μιχάλης Δήμου)

32-MİHAL YANİ (Μιχάλης Γιάννη)

33-İSTEMADİ NİKOLA (Σταμάτης Νικόλα)

34-YORGİ KOSTA RAFT (Γιώργης Κώστα Ράφτης)

35-KOST İSTRADO (Κώστας Στράτου)

 

MÜCERREDAN (Άγαμοι)

 

1-FRANKO KOMNO (Φράγκος Κόμνος)

2-ANASTİ DİMO (Ανέστης Δήμου)

3-KOSTA SANO (Κώστας Θάνου)

4-TODORA PİÇALA (Θόδωρας Πιτσάλας)

5-DİMO KALİĞA (Δήμος Καλλιγάς)

6-MOSKO KOMNO (Μόσχος Κόμνος)

7-HRİSTO KOSTA (Χρίστο Κώστα)

8-SOMA PAPA (Θωμάς Παπάς)

9-FRANKO PAPA (Φράγκος Παπάς)

10-PAPA YORGİ (Παπα-Γιώργης)

11-KOSTA PROVATA (Κώστας Προβατάς)

12-YANİ SOMA PROVATA (Γιάννης Θωμά Προβατάς)

13-MİHAL NİKOLA (Μιχάλης Νικόλα)

14-MİHAL MAKRİ YORGİ (Μιχάλης Μακρυγιώργης)

15-İSTEMADİ YORGİ (Σταμάτης Γιώργη)

16-YANİ İSTEMADİ (Γιάννης Σταμάτη)

 

BİVEHA (Χήρες)

 

1-BİVE KOZMA (Χήρα Κοσμά)

2-BİVE LAMBRO (Χήρα Λάμπρου)

3-BİVE KUKİNA (Χήρα Κούκαινα)

4-BİVE YORGİNA (Χήρα Γιώργαινα)

5-BİVE SANİNA (Χήρα Θάναινα)

6-BİVE MURİKENA (Χήρα Μουρίκαινα)

 

HANE: 35 (Εστίες: 35)

MÜCERRED: 16 (Άγαμοι: 16)

BİVE: 6 (Χήρες: 6)

Παρατηρώ ότι  κάποια επίθετα υπήρχαν από παλιά στο χωριό (Καλλιγάς, Πετσάλας, Παππάς) πολλά όμως ήταν καινούρια και τα περισσότερα φαίνεται να ήταν  πατρώνυμα (πχ. Γιάννης Σταμάτη, Μιχάλης Νικόλα κλπ). Πολλά φαίνεται να ήταν παρατσούκλια από επαγγέλματα (πχ Προβατάς, Ψαλίδας, Ράπτης). Για να σιγουρευτώ ρώτησα:

• Γιατί οι πιο πολλοί έχουν αντί για επίθετο το όνομα του πατέρα τους?

Χαμογέλασε ο πρόεδρος και είπε:

• Εδώ είμαστε όλοι 5-6 φαμίλιες, και έχουμε τα ίδια επίθετα, οι περισσότεροι λέγονταν παλιά «Δανούσης» αλλά για να ξεχωρίζουν τους φωνάζουμε με το όνομα του πατέρα τους, κι έτσι έμεινε. Επίσης καλό είναι και οι τούρκοι να μην  ξέρουν τους συγγενείς από τις οικογένειες. Στην Παλιοβράχα ξεκλήρισαν μια ολόκληρη οικογένεια με 20 άτομα, επειδή ο γιός σκότωσε έναν τούρκο που μαλώσανε για τα χωράφια.  

Ο πρόεδρος μου είπε, «το βράδυ θα έρθεις να κοιμηθείς στο φτωχικό μας, μένουμε λίγο πιο πάνω στην φραγκόλακα. Το μέρος πήρε το όνομα του από την οικογένειά μας. Φράγκος λέγομαι». Τον ευχαρίστησα και συνεχίσαμε να μιλάμε για ιστορίες του χωριού.

Η ώρα περνούσε ευχάριστα και το ένα ποτήρι κρασί διαδεχόταν το άλλο. Ισως το κρασί, ίσως η κούραση, ακούμπησα το κεφάλι μου στο τραπέζι και σιγά σιγά ένοιωσα να χάνονται οι φωνές γύρω μου και να με παίρνει ο ύπνος.

• Υπναρά ξύπνα! Kοιμήθηκες στο τραπέζι του γραφείου σου. Ακούστηκε η φωνή της γυναίκας μου.
• Σε πήρε πάλι ο ύπνος διαβάζοντας, αυτά που σου στέλνουν ο Καλαβέσιος κι ο Παπακώστας!
• Αντε σήκω γιατί μας υποσχέθηκες για σήμερα, ότι θα πάμε για καφέ στην Ανω Φτέρη!

Πετάχτηκα από τον ύπνο και βλέπω μπροστά μου το χαρτί της απογραφής του 1569…

Σημειώσεις:  

Η ιστορία είναι προϊόν φαντασίας. Ομως τα ονόματα των κατοίκων της Φτέρης του 1569 είναι πραγματικά!

Η απογραφή έγινε το έτος 1569, όταν Σουλτάνος ήταν ο γιος του Σουλεϊμάν, ο  Σελήμ Β.

Το κατάστιχο της απογραφής του 1569, είναι το ΤΚ ΚΚΑ 50.

(*) στην προηγούμενη απογραφή του 1521, στο Κλωνί, αναφέρεται φόρος για κρασί αναμιγμένο με ρετσίνι λυγαριάς.

Επιμέλεια κειμένου Νίκος Θεοδώρου

Μετάφραση Οθωμανικών κειμένων Καλαβέσιος Γεώργιος

Facebook επικοινωνίας https://www.facebook.com/groups/604620229552356/user/100006457251112/