Γεώργιος Ι.Κωστούλας
Τύχη αγαθή, η νέα ιστορική προσφορά του Σπύρου (Παπακώστα) στο χωριό, συνέπεσε λίγο πριν από τον εορτασμό της 25ης Μαρτίου, όπου κορυφώνονται οι φετινοί εορτασμοί για τα 200 χρόνια από το ’21.
Τι να πούμε για το Σπύρο και πώς να τον ευχαριστήσουμε. Γιατί δεν είναι μόνο οι πολύτιμες πληροφορίες, για το χωριό και τους προγόνους μας, που κάθε φορά ξετρυπώνει. Εξίσου μεγάλης αξίας είναι και ο ενθουσιασμός, η ανιδιοτέλεια και η σεμνότητα που χαρακτηρίζουν αυτόν, τον υψηλού επιπέδου εθελοντισμό του. Για όλα αυτά του αξίζει ένα μεγάλο μπράβο και ένα εκ βαθέων ευχαριστώ, εκ μέρους όλου του χωριού.
Περί τίνος πρόκειται, λοιπόν, αυτή τη φορά; Αναφέρομαι στην ανάρτησή του με τίτλο «Η επαρχιακή Δημογεροντία της Φτέρης», μια εργασία του κ. Περικλή Φύκα, που ο Σπύρος ανέβασε στο Φ/Β των Φτεριωτων-14/3/21.
Πρόκειται για ένα σπουδαίο κείμενο του εκλεκτού ιστορικού ερευνητή, που δημοσιεύεται στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού, Φθιωτικά Χρονικά. Χρωστάμε μεγάλες ευχαριστίες στον κ. Φύκα, για όσα συνταρακτικά έφερε στο φως για το χωριό μας και το δίδυμο των άξιων προγόνων μας, Τριαντάφυλλου Κατσούδα και Νίκου Φτέρη.
Οι Δημοτικές αρχές μας και οι Σύλλογοί μας πρέπει να βρουν τρόπο να αποδοθεί στο πρόσωπο του κ. Φύκα, η τιμή που του ανήκει.
Επειδή η ανάρτηση του Σπύρου, και ως μορφή (παράθεση σελίδων του περιοδικού) και ως έκταση, 16 σελίδες, δυσχεραίνει και αποθαρρύνει την ανάγνωση του κειμένου και επειδή πιστεύω ότι το κείμενο αυτό πρέπει να γίνει κτήμα, αν είναι δυνατόν όλων μας, θα προσπαθήσω, παρακάτω, να αποσπάσω από αυτό τα πιο ζωτικά στοιχεία, εκείνα που αναδεικνύουν και συνδέουν την ιστορία του χωριού μας με τις χαρισματικές προσωπικότητες των δυο γεναρχών μας.
Εν προκειμένω, βεβαίως, τα πρώτα εύσημα οφείλονται στο Λάκη Σταμοκώστα για τη συνεχή, επίμονη και ποικιλότροπη υπεράσπιση του έργου και της αξίας των δυο ηρώων μας, τόσο στα βιβλία του, όσο και σε κάθε ευκαιριακή προφορική αναφορά σε αυτούς. Έχοντας εξαντλήσει κάθε ιστορική πληροφορία τοπικού χαρακτήρα, ήταν ο πρώτος που είχε σχηματίσει πλήρη εικόνα του ιστορικού και εθνικού τους βεληνεκούς και εννοούσε, πάση θυσία, να καταστήσει και εμάς τους υπόλοιπους κοινωνούς του μεγαλείου τους.
Προσωπικά χαίρομαι που συμπαρατάχθηκα μαζί του, ιδιαίτερα κατά την τελευταία πρωτοβουλία του για την ανέγερση των προτομών τους, που σήμερα κοσμούν τις πλατείες μας. Αλλά και παλαιότερα, τότε που επίμονα εξερευνούσε τις πηγές του υλικού που θα ενσωμάτωνε αργότερα στα βιβλία του.
Ελπίζω τα αποσπάσματα που επέλεξα από την εργασία του κ. Φύκα να είναι αντιπροσωπευτικά της αξίας της.
Ξεκινώ με την αναδρομή του κειμένου στο θεσμό των Δημογεροντιών, ως συστατικό στοιχείο της τοπικής αυτοδιοίκησης.
Αντλώ από το κείμενο: […]Οι Κοινότητες και οι Δημογεροντίες, οι κοινωνικές και οι ανθρωπολογικές Ομάδες που τις συναπετέλεσαν, τα μικρά και μεγάλα κέντρα εξουσίας που ανέδειξαν και καθιέρωσαν, οι άνθρωποι που ξεχώρισαν και δραστηριοποιήθηκαν γύρω από αυτές τις διαδικασίες, οι Δημογέροντες και οι Προεστώτες, εκλεκτορικό Σώμα οι πρώτοι, άλλοτε αριστίνδην και άλλοτε εκλεγμένοι απ’ ευθείας από το Λαό, διακεκριμένοι εκπρόσωποί τους οι δεύτεροι, ισόβιοι ενίοτε και απ’ ευθείας παραστάτες στην κεντρική Οθωμανική εξουσία, δυο τον αριθμό και με ενιαύσια θητεία.[…]
Οι δημογεροντίες ήλθαν να καλύψουν ένα κενό εξουσίας καθώς […]η Επανάσταση εδημιούργησε καινούργιο δίκαιο, που έφερε τα πάνω κάτω, μέχρι που άρχισε να εμφανίζεται το οργανωμένο Κράτος. Ο Καποδίστριας, από την πρώτη στιγμή, διείδε και κατενόησε το ζήτημα, διό και έσπευσε να νομοθετήσει.[…]
[…]Μέσα από αυτό το πλαίσιο, το πολιτικό και το πολεμικό, αναδύθηκε και δημιουργήθηκε η Δημογεροντία της Φτέρης.[…]
Εν προκειμένω, ο κ. Φύκας αμφισβητεί σθεναρά τη ύπαρξη Δημογεροντίας Δ. Φθιώτιδος, με έδρα την Υπάτη. Αντιγράφω από το κείμενό του: «Αποτελούν μυθεύματα τα όσα αναφέρονται αλλού περί υπάρξεως Δημογεροντίας Δ. Φθιώτιδος, με έδρα την Υπάτη. Είναι ασύμβατα και εδράζονται σε νοηματική αναντιστοιχία και ανακολουθία. Τα όρια της συγκεκριμένης Δημογεροντίας Φτέρης περιγράφονται στο ίδιο έγγραφο (βλ. παρακάτω-επιστολή προς τον έπαρχο Φθιώτιδας) με σαφήνεια και ακρίβεια και κατά ένα παράδοξο τρόπο ταυτίζονται απόλυτα με τα όρια και τον ζωτικό χώρο του σημερινού διευρυμένου Δήμου Μακρακώμης».
Όπως προκύπτει από το κείμενο του κ. Φύκα, η μεγάλη τιμή της δημιουργίας Δημογεροντίας Φτέρης οφείλεται σε τρεις λόγους: Πρώτον, στο ότι η Φτέρη ήταν ένα χωριό με αμιγώς ελληνικό πληθυσμό, σε αντίθεση με άλλα χωριά της περιοχής, δεύτερον, στο ότι ευτύχησε να βγάλει από τα σπλάχνα της μια ηγετική προσωπικότητα -πρωταγωνιστή της μετεπαναστατικής περιόδου στην ευρύτερη περιοχή- τον Νίκο Φτέρη, και τρίτον στη σπουδαία αγωνιστική προϊστορία της Φτέρης και τη συνεισφορά της στον απελευθερωτικό αγώνα, με πρωτοπόρο τον Τριαντάφυλλο Κατσούδα.
Αντλώ από το κείμενο του κ. Φύκα: […]Χωριό με αμιγή ελληνικό πληθυσμό η Φτέρη, με πλούσια, προεπαναστατικά, κλεφτοαρματωλική παράδοση και που έδωσε στη συνέχεια πολλούς Αγωνιστές, ήταν επόμενο να πρωταγωνιστήσει στην ανάδειξη, την ονοματοδοσία και την έδρα της Δημογεροντίας.[…]
[…]Στις τελευταίες προεπαναστατικές δεκαετίες σημαντικό ρόλο στην περιοχή διαδραματίζουν οι Φτεριώτες Κλεφταρματωλοί και αυτάδελφοι, οι Κατσουδαίοι, «ο Φλώρος ο περήφανος κι ο κάλεσος Κατσούδας».: Στο κορύφωμα της αμάχης εκείνης και στα 1805, όταν οξύνεται ο ανταγωνισμός, για τον έλεγχο, την επικράτηση και την διαδοχή στο Αρματωλίκι του Πατρατσικιού (Υπάτης), όταν ο αιμοδιψής και αήθης Αλή Πασάς προέκρινε τους Βαλτινούς Κοντογιανναίους, είναι που αποφασίστηκε και η φυσική τους εξόντωση. Τον Κατσούδα τον κάλεσε ο Αλή στα Γιάννινα, δήθεν για να κουβεντιάσουνε, κι εκεί τον κατάπιε το σκοτάδι. Το Φλώρο τον φάγανε μπαμπέσικα στον Αϊ Σώστη, στο υποστατικό του Αγά της περιοχής, όπου τον είχε καλέσει για να του παραθέσει γεύμα .
[…] Η στοματική παράδοση αναφέρει πως στο οροπέδιο Κατσαούνο, ύπερθεν της Φτέρης, και επί του Γουλινά, οι Κατσουδαίοι συγκέντρωναν τα γυναικόπαιδα και τους ανήμπορους της περιοχής, στους οποίους διαμοίραζαν τη λεία τους, που προερχόταν από το διαγούμισμα των Οθωμανών-τιμαριούχων, αλλά και των Ελλήνων κοτζαμπάσηδων, ενίοτε.[…]
[…]Στα χρόνια της Επανάστασης, στο χωριό Φτέρη, συντονιστικό και κορυφαίο ρόλο έχει η οικογένεια του Νικολάου Φτέρη. Ο υιός του Κωνσταντίνος Νικόλ. Φτέρης, γεννημένος στα 1806, πήρε μέρος στα πολεμικά γεγονότα της επανάστασης παιδιόθεν και στα 1844, με άλλους συγχωριανούς του, 14 τον αριθμό, έλαβεν χαλκούν αριστείον.
Ανεκτίμητης αξίας, ωστόσο, είναι το έγγραφο που για πρώτη φορά φέρνουν στη επιφάνεια οι έρευνες του κ. Φύκα. Ο ίδιος αναφέρει:[…] Η έρευνά μας, πρωτογενής και χωρίς μυθοπλασίες, ανεκάλυψε και έφερε στην επιφάνεια ένα σπάνιο γραπτό ντοκουμέντο, ένα έγγραφο του 1833, όπου οι πρωτότυποι και αυθεντικοί συντελεστές της Δομής-Δημογεροντίας αναρωτιούνται για το πώς πήγανε χαμένα οι θυσίες τους και οι αγώνες τους. Και ακομα ότι […]το έγγραφο γέμει και άλλων σημαντικών ειδήσεων, που δίδουν απαντήσεις σε πολλά ζητήματα και βάζουν κάποια πράγματα στη θέση τους, όπως τα γεωγραφικά όρια της Δημογεροντίας.[…]
Πρόκειται για επιστολή της Δημογεροντίας προς τον Έπαρχο Φθιώτιδας. Με αυτήν οι κάτοικοι, υπό την ηγεσία του Νίκο Φτέρη, διεκδικούσαν την ιδιοκτησία των κτημάτων των απελευθερωμένων χωριών, την οποία ιδιοκτησία προσπαθούσαν να ιδιοποιηθούν οι τσιφλικάδες και κάποιοι παραμένοντες-ανανήψαντες (
Οθωμανοί, εκμεταλλευόμενοι ορισμένες αδυναμίες-παγίδες του Πρωτοκόλλου του Λονδίνου του Μαρτίου, 1830.
Οθωμανοί, εκμεταλλευόμενοι ορισμένες αδυναμίες-παγίδες του Πρωτοκόλλου του Λονδίνου του Μαρτίου, 1830. Σας προτρέπω να κάνετε τον κόπο να διαβάσετε το πλήρες κείμενο αυτής της επιστολής. Είναι ένα μνημείο ακατάβλητης θέλησης, αποφασιστικότητας και αναμέτρησης του αδικημένου που διεκδικεί τα δικαιούμενά του. Με απαράμιλλη γλωσσική αμεσότητα και ζωντάνια, που συναντάμε μόνο στα κείμενα του Μακρυγιάννη. Διαβάζοντάς το θα νιώσετε, αναμφίβολα, περήφανοι ως απόγονοι τέτοιων προγόνων.
Το κείμενο της επιστολής, ελαφρώς περικομμένο:
Προς τον Έπαρχον Φθιώτιδος
Με άκραν μας απορροίαν και λύπην εν' ταυτώ μανθάνομεν ότι τα ευρισκόμενα χωρία πέραν του ποταμού Βίστριζας και επάνωθεν της θέσεως στενό ονομαζόμενον, κατά το δυτικόν, να πωλούνται ως ιδιόκτητα ενώ ημείς κατά το πρωτόκολον των Υψ. συμμάχων δυνάμεων γνωρίζομεν ως εθνικά. Και δια τα οποία εχύσαμεν ποταμιδών αίματα, εκτός του απ’ αρχής του ιερού αγώνος μας θυσιών και δεινών τα οποία υποφέραμεν. Εις τα 1828 δια ν’ αποσπάσωμεν τα ειρημένα χωρία από τας χείρας των Οθωμανών εμβήκαμεν εις νέον αγώνα, επήραμεν τα όπλα εσηκώσαμε τας φαμελίας μας, εκάψαμεν τας εστίας μας και ερημώσαμεν τα χωρία μας. Αφήσαμεν τα γεννήματά μας όλα εσπαρμένα, επομένως κατά το θέρος του 1829 εκατέβημεν με τα όπλα εις τας χείρας.[…]
[…]Επομένως το αυτό έτος εσυστήσαμεν επαρχιακήν Δημογεροντίαν, μας ήλθεν και διοικητής παρά της κυβερνήσεως ο κύριος Πέρβελης και ούτως απ’ εκείνης της στιγμής τα ειρημένα χωρία, Βλαχοχώρια, Πολιτοχώρια και κάμπος, πέραν του ποταμού Βίστριζας και
επάνωθεν του στενού εμείναμεν υπό την άμμεσον εξουσίαν της Ελληνικής
κυβερνήσεως. Και η Οθωμανική εξουσία δεν εκτείνετο διόλου πέραν των ειρημένων χωρίων […] Αλλά (ισχύουν) μόνον αι διαταγαί του διοικητού και της Δημογεροντίας και του Ειρηνοδικείου. Και μάλιστα δια ν' αποσπασθώμεν όλως διόλου από τους Οθωμανούς εκάμαμεν την έδραν μας εις το χωρίον Αγά. Εις το οποίον απελπιζόμεθα ήδη να βλέπωμεν ότι ματαιώνονται όλαι αι θυσίαι μας και τα αίματά μας εναντίον (εξ’ αιτίας) του πρωτοκόλλου, δια την ιδιοτέλειαν μερικών είναι άδικον και ανυπόφορον. Όθεν προστρέχομεν εις το σεβαστόν επαρχείον τούτο και αναφέροντες λεπτομερώς τα διατρέξαντα παρακαλούμεν πρώτον να πληροφορήση την σεβαστήν ημών Κυβέρνησιν δια να μην ήθελεν συγχωρήσει (επιτρέψει) την εκποίησιν των ειρημένων χωρίων εις τους Οθωμανούς και να παραβλέψη τας θυσίας και τα αίματα τα οποία εχύσαμεν μόνον και μόνον δια να βαστάσωμεν το μέρος αυτό ανεξάρτητον από την Οθωμανικήν δυναστείαν[…]
[…] Δια να μην ήθελεν εστερηθώμεν όλως διόλου την γην των προπατόρων μας και μείνομεν είλωτες εις ανθρώπους οίτινες δεν έλαβον μετοχήν (δεν πήραν μέρος) εις τους αγώνας μας και εις τας θυσίας μας. Εάν και τούτο δεν εγκριθεί, ας δώσει το δικαίωμα εις ημάς τους κατοίκους δια να τα αγοράσωμεν και προτιμούμεν να πωλήσωμεν τα παιδιά μας να τα πάρωμεν, παρά να μείνωμεν είλωτες δια παντώς. Και μένωμεν με βαθύτατον σέβας.
Την 20 Ιουνίου 1833
Οι κάτοικοι της επαρχίας Νέων Πατρών
Νίκος Φτέρης
και κάτοικοι της επαρχίας
Μετά από την επιστολή αυτή του Νίκου Φτέρη και των άλλων προγόνων μας, και χωρίς το θετικό αποτέλεσμα που αυτή εξασφάλισε, σκέφτεται κανείς τί θα είχαν απογίνει τα χωριά μας εάν, έστω και μέχρι τη τελική ενσωμάτωσή τους, είχαν περάσει σε οθωμανικά χέρια…
Υ.Γ.:
1. Επειδή η παρούσα ακροθιγής εκδοχή, κατά τίποτα δεν συγκρίνεται με την προσεκτική ανάγνωση της πλήρους εργασίας του κ. Φύκα, θα πρότεινα η κοινότητα ή οι σύλλογοι τού χωριού να την τυπώσουν σε ικανό αριθμό αντιτύπων, ώστε το καλοκαίρι να διανεμηθεί σε όλους τους Φτεριώτες και κάθε άλλον ενδιαφερόμενο.
2. Ευχαριστίες, οφείλονται επίσης και σε άλλους ερασιτέχνες ιστορικούς ερευνητές, όπως ο κ. Σωτ. Αλεξόπουλος, ο οποίος προσφάτως έφερε στο φως σπουδαία ιστορικά ευρήματα, σχετιζόμενα με τη Φτέρη.
3. Από μόνη της η εργασία του κ. Φύκα προσφέρεται, αν δεν επιβάλλεται, να αποτελέσει το αντικείμενο μιας ομότιτλης δημοτικής ή κοινοτικής ημερίδας, όταν οι συνθήκες το επιτρέψουν.
Πάντα τέτοια και σε άλλα με υγεία.
Εύχομαι σε όλους σας ένα καλό και ξέγνοιαστο καλοκαίρι