Με την προσδοκία το πνεύμα των Χριστουγέννων να αρχίσει να κατακλύζει σιγά σιγά τις καρδιές μας, επανέρχομαι, όπως ο τίτλος προαναγγέλλει, με εορταστική διάθεση.
Με τις απανωτές γαστρονομικές προκλήσεις του εορταστικού δωδεκαήμερου μπροστά μας, ένας «οδηγός επιβίωσης», το κείμενο που ακολουθεί. Ο Επίκουρος έχει τις απαντήσεις.
Καλή ανάγνωση,
Γ.
Γουρονοχαρές εν όψει: Θυμόμαστε (και ακούμε) τον Επίκουρο
Για μια χρονιά ακόμα, η έλευση των εορτών μοιάζει ανήμπορη να άρει τη γενική δυσθυμία.
Ο μέσος Έλληνας αγωνίζεται και φέτος να διασώσει ίχνη από την εορτινή καταναλωτική του αξιοπρέπεια παλαιότερων ετών. Μετεωρίζεται ανάμεσα στο πνεύμα των εορτών, που αποζητά μία, στοιχειώδη έστω, ευφορική διάθεση και στην ανελαστική παρέκκλιση από άλλες ασφυκτικές προτεραιότητες.
Πώς θα αποκατασταθεί η ταραγμένη ισορροπία ανάμεσα στην επιθυμία και στην ανάγκη; Σε αντίθεση με ό,τι γενικώς πιστεύεται, ο Επίκουρος έχει τις απαντήσεις.
ΔΟΞΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΥΠΟΡΙΣΤΟΥ
Ο Επίκουρος, ένας παρεξηγημένος: Καμία σχέση με τους συνειρμούς τρυφηλότητας και ευδαιμονισμού που η παραφιλολογία τον έχει ταυτίσει.
Στα κείμενά του επανέρχεται συνεχώς η επισήμανση, ή μάλλον η πιστοποίηση: «Χάρις τη μακαρία φύσει (χρωστούμε χάρη στη μακάρια φύση) ότι τα αναγκαία εποίησεν ευπόριστα τα δε δυσπόριστα ουκ αναγκαία». Αυτό που λέμε σήμερα: «Οι μεγάλες απολαύσεις είναι φθηνές».
Ολα όσα μας χρειάζονται, δίδαξε ο δάσκαλος, είναι η καλή τροφή, η άνετη διαβίωση σε ασφαλές περιβάλλον, η συντροφιά καλών φίλων και η καθησυχαστική επίγνωση της αγαθής φύσης του σύμπαντος, που μας περιβάλλει.
ΥΜΝΟΣ ΣΤΗΝ ΑΥΤΑΡΚΕΙΑ
Εν προκειμένω, ο επικούρειος λόγος είναι παραπάνω από σαφής:
«Και την αυτάρκειαν δε αγαθών νομίζομεν, ούχ ίνα πάντως τοις ολίγοις χρώμεθα, αλλ’ όπως εάν μη έχωμεν τα πολλά, τοις ολίγοις αρκώμεθα». Που θα πει ότι «η αυτάρκεια είναι μέγιστο αγαθό, όχι για να μένουμε - σώνει και καλά - ευχαριστημένοι πάντοτε με τα λίγα, αλλά για να μπορούμε, όταν δεν έχουμε τα πολλά, να αρκούμαστε στα λίγα», με την ακράδαντη πεποίθηση ότι την πολυτέλεια την απολαμβάνουν ηδονικότερα εκείνοι που την έχουν λιγότερο ανάγκη.
ΕΓΚΡΑΤΕΙΑ ΟΠΟΥ ΑΠΑΙΤΕΙΤΑΙ ΠΟΛΥΤΕΛΕΙΑ ΟΠΟΥ ΠΡΟΣΦΕΡΕΤΑΙ
Αν ζούσε σήμερα ο Επίκουρος και δοκίμαζε τις σημερινές γαστρονομικές υπερβολές θα συμβούλευε μαζί με το (δικό του επίσης) «λάθε βιώσας» και το «λάθε βρώσας», δηλαδή να τρώμε επιλεκτικά και με σοφία, δίχως υπερβολές και κυρίως δίχως επίδειξη και ματαιοδοξία.
«Θέλει συνέπεια, αρετή και τόλμη η ηδονή», είναι η επιτομή της διδασκαλίας του δάσκαλου: «Ουκ έστιν ηδέως ζην άνευ του φρονίμως και καλώς και δικαίως, ουδέ φρονίμως και καλώς και δικαίως, άνευ του ηδέος»: Δε γίνεται να ζει κανείς ευχάριστα, αν δε ζει φρόνιμα, καλά και δίκαια, αλλά ούτε η φρονιμάδα, η καλοσύνη και η δικαιοσύνη νοούνται χωρίς την ευχαρίστηση.
Κεντρικό σημείο αναφοράς της επικούρειας διδασκαλίας το δίπολο: εγκράτεια - πολυτέλεια, μέσα από την κυκλική εναλλαγή των συνθηκών της ζωής: Εγκράτεια όπου απαιτείται, πολυτέλεια όπου προσφέρεται.
Μαθαίνουμε και ασκούμαστε στη λιτή και εγκρατή ζωή, γενικότερα, και στη διατροφή ειδικότερα. Χωρίς αυτό να μας αποτρέπει από το να προσερχόμαστε, πότε πότε, («τοις πολυτελέσιν εκ διαλειμμάτων προσερχομένοις»), σε κάθε λογής πολυτελείς εκδοχές της ζωής. Όπως π.χ. η παρακατω επιθυμία του σοφιστή: «Πέμψον μοι τυρού Κυθηριδίου ιν’ όταν βούλωμαι πολυτελεύσασθαι δύνωμαι»: Στείλε μου τυρί από τα Κύθηρα ώστε να μπορώ, όταν το θέλω να χαίρομαι την πολυτέλεια.
ΤΟ ΠΕΡΙΤΤΟ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΠΑΝΤΑ ΕΞΟΒΕΛΙΣΤΕΟ
Αρκεί βεβαίως να είναι αληθινό. Η διάκριση ανάμεσα στο αληθινό και το ψεύτικο είναι πιο βαθιά από ό,τι εκείνη ανάμεσα στο περιττό και το ουσιώδες. Δεν είναι πάντοτε ματαιόδοξο αυτό που μας έλκει προς το ωραίο ή το ηδονικό. Δεν πρέπει να νιώθουμε ενοχές για ασυνήθιστες προσωπικές προτιμήσεις μας, ακόμα και για τις πιο άνισες απ’ αυτές. Αρκεί αυτές να μας βοηθάνε να νιώθουμε καλά, να επικοινωνούμε, να εκφραζόμαστε, να αρέσουμε. Σε μια ανάδειξη, δηλαδή, του μέσα μας πλούτου.
Και πάλι, λοιπόν, γίνεται καταφανές ότι η κατ’ εξαίρεσιν παρόρμηση για έξοχες προνομιούχες στιγμές, δεν αναιρείται. Το εγκώμιο της ενάρετης και ψυχαμοιβού ηδονής παραμένει. Ο πεφωτισμένος ευδαιμονισμός διατηρεί πάντα την αξία του.
Αναφορές: Για μια εξαντλητική περιπλάνηση στον κόσμο του Ευ Ζην συστήνεται το βιβλίο του Δ. Ποταμιάνου, «Στον κήπο», Εκδόσεις Καστανιώτη.
Κείμενο Γιώργος Ι.Κωστούλας